آنچه که از دوران بلوغ و بحران های آن باید بدانید (بخش دوم)

تغییرات ظاهری در دوران بلوغ، جوان را با بحران بیولوژیکی مواجه می کند. (تغییرات بیولوژیکی در دختران در سنین 9 تا12سالگی و در پسران از 11تا13سالگی بروز می کند. طی این دوره، 15تا20 سانتی متر بر قد و 20 تا25 کیلوگرم بر وزن نوجوان اضافه می شود. رفته رفته خصوصیات ثانویه جنسی از قبیل: رویش موی صورت و تغییر صدا در پسران و عادت ماهیانه در دختران بروز می کند.)19
(پیدایش دانه های سیاه رنگ بر روی پوست مخصوصاً در اطراف بینی، روی چانه یا روی شانه ه، پسرها را سخت مضطرب می سازد. تغییر صدا که برحسب آب و هوا و نژادهای مختلف زودتر یا دیرتر ظهور می نماید، یک اثر عمومی است که در همه پیدا خواهد شد. تارهای صوتی از لحاظ طول دو برابر می شوند. صدا که تا آن هنگام زیر بود، در مدت چند ماه طنین مخصوصی پیدا کرده و به اصطلاح دو رگه می شود و بسیار نامطبوع می گردد. بعد از آن در مدت چند هفته از شدت آن کاسته می شود و به تدریج حالت صدای اشخاص بالغ را پیدا می کند و در 17سالگی آخرین تغییرات صوتی نیز از بین می روند.
صدای زن نیز تغییر می کند، اما کمتر محسوس است. آهنگ آن که بلیغ تر و رساتر می شود، در حدود 15سالگی وضع ثابتی به خود می گیرد.)20

با بحران بلوغ، کشش جنسی آغاز می شود و نوجوان به موضوعات جنسی حساس می گردد. غالباً نوجوانان از این تغییرات ناآگاهند و گاهی دچار وحشت و اضطراب می شوند. (دبس، جهالت و شتاب زدگی را دو خطر بزرگ در این مرحله از رشد آدمی می داند.)21 (البته تغییرات بلوغ در همه افراد یک سان نیست. تغییرات بدنی همراه با بلوغ ممکن است در برخی از نوجوانان در اوایل بلوغ روی دهد و در برخی به تأخیر بیفتد. حتی در برخی از پسران، سینه ها رشد می کند یا نشیمن گاه پهن می شود. این ها دلالت بر داشتن اندام زنانه نیست و نباید نوجوان و دیگران را نگران این امر کند. هم چنین در دختران ممکن است سینه ها کمی دیرتر رشد کند و نباید این امر آنان را نگران کند، زیرا تغییرات بلوغ گاهی به تأخیر می افتد.)22
 

برای عبور از این بحران، نوجوانان و والدین آن ها وظایفی دارند. وظیفه والدین کمک به نوجوانان و راهنمایی آنان از طریق ارائه اطلاعات صحیح و جامع درباره تحولات دوره بلوغ است. هرگونه سهل انگاری می تواند نوجوانان را به اطلاعات ناقص و نادرست سوق داده و در نهایت آن ها را با مشکلات جسمی و روانی مواجه کند. ییکی از روان شناسان به نام دبس، عقیده دارد که مادر باید دختر خود را از عادت ماهانگی مطلع سازد.23

نوجوان پسر باید بداند گاهی در خواب حالتی خاص به وی دست می دهد و هم زمان با آن، منی از او خارج می گردد و معمولاً بلافاصله بیدار می شود. او نباید از این واقعه نگران باشد. این قوی ترین میل غریزی است که خداوند متعال در نهاد انسان قرار داده است تا پشتوانه بقای نسل و نویدی برای پدر شدن باشد. این حالت را که احتلام می گویند، برای جوان وظیفه ای را ایجاب می کند که همان غسل جنابت است که احکام آن در رساله های عملیه آمده است. شدت این میل در پسران بیشتر از دختران است. از این رو آسیب پذیری آن ها نیز بیشتر است. اگر این میل در نوجوانی به هیجان آید، عواقب شومی به دنبال دارد. مؤثرترین روش برای کنترل و مهارغریزه جنسی، پرورش و تقویت روحیه دینی و پس از آن، اجتناب از نگاه شهوت آمیز و اسباب تحریک کننده مانند: فیلم و عکس های مبتذل و پرهیز از دوستان فاسد و روی آوردن به سرگرمی های سالم است.
البته به همان اندازه که در این دوره، جوان در معرض هجوم وسوسه های شیطانی و طوفان غریزه جنسی قرار می گیرد و با مشکلات جدی روبه رو می شود، پاک ماندن جوان در این مرحله و ایستادگی در برابر تمایلات درونی، ارزش مند و قابل تقدیر است.

رسول خدا(ص) می فرماید: (انّ اللّه تعالی یباهی بالشّابّ العابد الملائکة یقول: انظروا الی عبدی ترک شهوته من أجلی;24 خدای تعالی به وجود جوان پرهیزکار بر فرشتگان مباهات می کند و می فرماید: ای فرشتگان به بنده جوان من بنگرید که شهوت های جوانی خود را برای من رها کرده است.)
در روایتی دیگر، آن حضرت فرمود: خدای تعالی می فرماید: ای جوانی که شهوت های خود را در راه من ترک گفته و جوانی ات را در این راه از دست داده ای، تو در پیشگاه من همانند بعضی از فرشتگانم می باشی.25
در جوانی پاک بودن شیوه پیغمبری است ورنه هر گبری به پیری می شود پرهیزگار
 

مهم ترین تحول دوران بلوغ بعد از ظهور صفات ثانویه جنسی، تحولات عمیق عاطفی است. مسئله مهم، یافتن هویت خود است. (نوجوان با در نظر گرفتن تجربیات گذشته و قبول تحولات بلوغ می خواهد هویت خویش را از نو بازسازی کند. حتی مخالفت و ستیز نوجوانان با والدین خود و عصیان آنان در برابر ارزش ها و دخالت های دیگران برای تثبیت هویت و جدا نمودن هویت خویش از سایرین است.)26
این بحران باعث شده است که طوفانی در درون نوجوان ایجاد شود و با انواع تردیده، سردرگمی ها روبه رو گردد. عواطف او ثابت نیست، زود خوشحال می شود و به سرعت در غم و اندوه فرو می رود. همین تغییر حالات او را خسته و رنجور می کند و به واکنش تند و ناسازگاری سوق می دهد.

نوجوانان درد دل های زیادی دارند; می گویند: کسی ما را به حساب نمی آورد، ما را درک نمی کنند. از سوی دیگر والدین نیز از نوجوان خود شکایت دارند، که او به کلی عوض شده است. همیشه با برادر و خواهر کوچک ترش مشکل دارد و پرخاش گر و خیره سر شده است.
(به والدین باید توصیه کرد که سعی کنند نوجوانان را در این دوره بحرانی درک کنند و سرکشی ها و مخالفت های نوجوانان در این دوره را به صورت علائم رشد و از خصوصیات دوره نوجوانی تعبیر کنند و آن را مقدمه قطعی یک واقعه نگران کننده که آینده نوجوان را تهدید می کند، ندانند. برخورد صحیح آنان به نوجوان کمک خواهد کرد تا از این برهه پرتلاطم و آشوب بگذرد.)27
(جوانان در سن بلوغ، خود شیفته هستند. آن ها نسبت به عکس العمل خود در آینه وسواس به خرج می دهند و گاهی ساعت ها خود را در آینه نگاه می کنند. این عمل ناشی از خودآگاهی شدید آنان است.)28
انگیزه استقلال طلبی در این مرحله بروز می کند. جوان از یک طرف از نظر اقتصادی وابسته به والدین است و از طرفی می خواهد مستقل عمل کند. (می گویند: انسان در سه مرحله به استقلال می رسد: مرحله اول، هنگام به دنیا آمدن و مرحله دوم، هنگام از شیر گرفتن کودک است و مرحله سوم، دوران بلوغ است. موریس دِبس، روان شناسی معروف فرانسوی این دوره را فطام یا از شیر گرفتن روانی نام نهاده است.)29

یکی از روان شناسان به نام (لوین) گفته است: (نوجوان در دوره ای زندگی می کند که می توان آن را دوره بی سر و سامانی روانی نامید، زیرا او نه کودک است و نه کاملاً بزرگ سال شده است. بحران بلوغ، نوجوان را در یک وضعیت مبهم و پیچیده ای قرار می دهد که نمی داند چه کاری بکند. همین عدم اطمینان نسبت به نقش خود، موجب مشکلات زیادی برای نوجوان می شود و او را زودرنج و دو دل و بی ثبات می سازد.)30
البته نباید فراموش کرد که این امر در آن ها چندان با دوام و ریشه دار نیست. به تدریج عواطف و احساسات و خواسته هایشان جهت می گیرد. برخورد سالم والدین و مربیان با این بحران می تواند تا حد زیادی در فروکش کردن آن دخیل باشد.
یکی از حالات روانی و عاطفی نوجوان، پرخاشگری است، چون به کمک این مکانیسم، او خاطرات تلخ گذشته و ضعف و حقارت خویش را پنهان و از این طریق اطرافیان را متوجه قدرت و بزرگی خود می کند. از طرفی، حساسیت ها و هیجان ها با تغییرات و تحولات غدد داخلی، میزان ترشحات هورمون ها رابطه مستقیم دارد. فعالیت های بدنی، ورزش و تفریح و انجام تکالیف دینی و عبادات، تأثیر فراوانی در حفظ تعادل عاطفی و کنترل خشم نوجوانان دارد. هارلوک، یکی از روان شناسان، حالات هیجانی و عاطفی نوجوانان را به خصوص در اوایل و اواسط بلوغ، دارای پنج مشخصه می داند: (شدت، فقدان کنترل، عدم ثبات و یا تغییر ناگهانی از حالت شعف به حالت ناامیدی، افسردگی، اخلاق متغیر و پیدا شدن احساسات عاقلانه نظیر: وطن پرستی وفاداری، احترام به دیگران و خداجویی.)31

ادامه دارد...

منبع : مجله  معارف اسلامی  مرداد، شهریور، مهر و آبان 1381، شماره 52